Ярим тун бўлганига қарамай Фотимадан ҳамон дарак йўқ эди. Гул хоним бу ҳолдан қаттиқ ранжиган бўлишига қарамай, эрининг паришон ҳолини кўриб унга ҳеч нарса демади.
Ўша туни қўрқинчли туш кўриб бақириб уйғониб кетган Ёқуб имом, ўзини масжид боғига урди. Саловат айтиб дуо қилгач, Аллоҳдан таскин сўраб, яна ичкарига кирди. Бўлди, қизини уйғотишдан бошқа илож қолмаган эди. “Қандай йўлга кириб қолгансанки, сени кечалари қоп-қоронғу қудуқ ичида туш кўраман. Менга айт, болам. Иккаламиз чора топайлик. Истасанг, дўстинг бўлай”, - дерди. Ўрнидан туриб қизининг эшигини тақиллатди. Ҳеч қандай жавоб бўлмагач, янаям қаттиқроқ тақиллата бошлади. Қаттиқроқ қаттиқроқ... Эшик синиб кетай деса ҳам, қизидан садо йўқ эди. Шовқин-сурондан уйғониб кетган Гул хоним жуда қўрқиб кетди.
- Эшикни синдириб юборасиз, бекорга овора бўлманг. Фотима кеча уйга келмади.
Ёқуб имомнинг мияси музлаб қолгандай бўлди.
- Бу нима деганинг?
Гул хоним ерга қараганча:
- Қизингиз уйга келгани йўқ деганим, - дея жавоб берди.
- Унда нега менга айтмадинг?
- Айтганим билан нима қилардингиз? Бекорга кечаси билан юриб чиқар эдингиз. Ҳеч бўлмаса, ухлаб олдингиз. Сизни ўйлаб айтмадим, азизим. Бу қиз сизни адойи тамом қилади.
- Ниятинг яхши бўлгани учун сени кечирдим. Аслида кечириладиган хато эмас бу.
Ёқуб имом уй ичида у ёқдан бу ёққа бориб келар, “Боламни йўқотяпман, кун сайин биздан узоқлашяпти. Эртага дарров унинг иш жойига борамиз. Сен биласан-ку, қаерда ишлашини.” – дерди.
Тезроқ тонг отиб, соат саккиз бўлишини кутишар эди. Ёқуб имом эса ҳеч қаерга сиғмаётган, Гул хоним ҳам тинмай кўз ёш тўкар эди. Ниҳоят кутилган соат келгач, Гул хоним етти ой аввал қизини ташлаб келган фабрикани кўрсатиб деди:
- Шу ер, биринчи қават.
- Эй Аллоҳ. Қанчалик катта хатога йўл қўйдим-а? Нега шу пайтгача қизимнинг иш жойини келиб текширмадим? Эркакларнинг кириши мумкин эмас эмиш. Шунақасиям бўлар эканми? Эй, нодон ақлим, - дея нола қилди Ёқуб имом.
Эшик қўнғироғи босилганида жуда очиқ-сочиқ кийинган аёл эшикни очди:
- Хизмат?!
Ёқуб имом ҳайрон бўлганча қизини сўради. Аёл эса эслай олмади. “Фотима исимли ишчимиз йўқ”.
Гул хоним:
- Қанақасига? Бўлиши мумкин эмас, ахир мен ўзим қизимни шу ерга олиб келиб қўйганман, - деди ҳайратланиб.
- Кечирасиз, сизни эслай олмадим. Хоҳласангиз ичкарига кириб текшириб кўринглар.
Эри-хотин ичкарига кириб қизларини қидириб кўришди, аммо топа олишмади. Кейин рўйхатдан ўтганларни кўздан кечирдилар. Топишди-ю, лекин Фотима у ердан аллақачон бўшаб кетган эди. Ёқуб имом ўзини зўрға тутар экан, сўради:
- Бу ернинг хўжайини билан учрашсам бўладими?
- Менман, деди ҳалиги аёл.
Ёқуб имомнинг ҳайрати янаям ортди:
- Нимааа? Сизмисиз? Етти ой олдин ишга қабул қилган ҳам ўзингизмидингиз?
- Ҳааа. Кечирасиз, бунинг бирор ғайритабиий жиҳати борми, тушуна олмадим.
Ёқуб имом аёлининг юзига қаради. Гул хоним уят ва шармандаликдан ерга қаради.
Ёқуб имом яна ўша аёлга қараб:
- Сиз хожимисиз? – деб сўради.
Аёл хохолаб кулганча:
- Менинг хожига ўхшаш тарафим борми? – деди.
Ёқуб имом ўзини кўчага отди. Ўшанда рафиқасининг ёлғон гапирганини тушунди. Ундан бундай мудхиш хиёнатни асло кутмаган эди.
Маҳаллаларигача йўл бўйи гаплашмай яёв юриб келишди.
Бирдан Ёқуб имомнинг хаёлига Бетуш хола келди. Чиқмаган жондан умид деб, эшигини қоқди. Эшик қўнғироғини чалаётганда оддий ҳаёт қоидаларини ҳам унутганидан қўнғироқни тез-тез босар эди. Аслида бир марта эшик қоқилгандан кейин бир муддат кутилиши лозим эди. Балки уй эгаси намоз ўқиётгандир. Сўнгра эшик яна қоқилиши керак, жавоб бўлмаса яна бироз кутилиб, учинчи бор эшик қоқилгандан кейин ортига қайтиши керак эди. Қуръонда шундай дейилганди. Ўзига келганида бир муддат жим туриб қолди, бироз кутди.
Ичкаридан уйқусираган овозда бир одам:
- Ким у эрталабдан? – дея сўрагани эшитилди.
Эшик очилганида Ёқуб имом қизини кўрди. Бир он нима қилишини, қизини уришни ҳам ёки уни қучоқлаб йиғлашини ҳам билмай қолди. Қайси бири исломийроқ, оталарча бўлар эди? Бутун фикру хаёллари айқаш-уйқаш бўлиб кетди. Бирдан қизи билан нигоҳлари тўқнашди. Ёқуб имомнинг асаблари бўшашди. Ҳеч нарса демай, ҳолсиз бўлиб ерга чўкди. Бироз муддат бошининг айланиши ва ўзига келишини кутгач, кўзлари ёшланганча қизига термулиб:
- Қизим, мендан нима истайсан ўзи? Мени ўлдиришни қасд қилганмисан? Кеча нега уйга келмадинг? Асло бировларникида қолма деганим учун менга жаҳл қилиб шундай қилдингми? Болам, менга душманмисан? Сенга нима қилдимки, менга бундай муносабатда бўляпсан? Мана, гаров пулини ҳам йиғиб қўйдим. Яна нима қилишимни истайсан? Айт болам... айт... Мени суистеъмол қилмаааааа...
Фотиманинг эса баҳоналари тугамас эди.
- Ўлик ювишдан воз кечинг. Мен ўликдан қўрқаман.
Ҳали ҳамон эшик тагида ўтирган Ёқуб имом паришон ҳолида сўради:
- Нега ўликдан қўрқасан, болам. Улар сенга бирор ёмонлик қилмаса? Қайтага тириклардан ёмонлик кут сен, болам. Айт-чи, қайси ўлик сени Аллоҳдан узоқлаштириш учун сўз очди? Қайси ўликнинг сенга зарари тегиши мумкин? Сен ўликдан эмас, тирикдан қўрққин. Ўшанда сенинг гапингга кириб, ўлик ювмайман.
- Унда маҳаллада бирортаси вафот этса, нима қиласиз?
- Сен вафот этсанг, бирор аёлни топаман. Агар мен ўлсам, сен эркак ювувчи топасан. Агар сен истамасанг, бундан кейин ўлик ювмайман.
Фотиманинг бошқа чораси қолмаганидан:
- Хўп... – деди.
Қизи “хўп” деганининг ўзи катта нарса эди. Қайси гапига рози бўлганини ҳам сўрамади. Ҳозирча шу сўзнинг ўзи Ёқуб имомни севинтирди.
- Хўп, яхши. Бу ерда қолганинг учун мен ҳам сени кечирдим, лекин яна бир маротаба шундай қилсанг кечирмайман.
Қизи билан бўлиб ўтган бу келишувдан сўнг, у қизининг иш жойини бориб текширишга қарор қилди. Ўша таксисига минган одами ким бўлди экан? Қизи кечаси қаерда қолди экан?
Кечки пайт уйда у яна қизи билан гаплашиб олди.
- Қизим, болажоним, ўзингни эҳтиёт қил. Шайтоний ҳою ҳавасларга берилма. Инсон олтинга ўхшаган бўлади. Нажосатга тушса ҳам, тозаланса, Аллоҳ наздида тоза ҳисобланади. Лекин инсоннинг олтиндан фарқли яна бир тарафи бор-ки, бир марта ифлосландими, тозаланса ҳам, одамларнинг кўз ўнгида доғли бўлиб қолаверади. Эртага фарзандли бўлганингда, уларнинг олдида виждонинг пок бўлиб оналик қилсанг, турмуш ўртоғингга нисбатан ҳам виждонинг пок бўлса, кўнглинг хотиржам бўлади. Қинғир йўлда юрма. Агар бирор севганинг бўлса, айт, ўшанга узатай. Қалбингда қандай ҳислар бўлса барчасини мен билан ўртоқлаш. Мен сенинг дўстингман, болам. Сенга ёмонликни раво кўрмайман, бироқ менинг меҳримни суистеъмол қилма.
Фотима миқ этмай фақат тинглар эди.
Гул хоним ҳам орада гап қўшиб қўярди-ю, лекин Ёқуб имом аёли билан гаплашмаётган эди.
Эртасига у яна қизининг ортидан борди. Бу сафар ҳам у ўша бекатда тўхтаган, лекин бу гал автобусга ўтирган эди. Ёқуб имом таксида автобуснинг ортидан бориб, қизининг иш жойини билиб олди. Лолали маҳалласида фабрика ательесида ишлаётган эди қизи.
Кираверишда ёзиб қўйилган фабрика телефон рақами ва хўжайинининг исмини ёзиб, ортига қайтди.
Гул хоним эри билан гаплашиш учун турли баҳоналар қидирар эди-ю, аммо имом бунга парво ҳам қилмас эди. Аёли бошқа сабр қилолмади:
- Нега мен билан гаплашмаяпсиз, нимага? Қизингизни ўйлаб сиз сиқиляпсизу, мен сиқилмаяпманми?
Имом унга савол назари билан қараб қўйди.
Гул хоним гапида давом этди:
- Қизингизнинг қилмаган қилиғи қолмади, нега энди уни кечирасизу, мени кечирмайсиз?
- Боламга ишонмагандиму, лекин уни сенга ишониб топширган эдим. Сен эса омонатга хиёнат қилдинг. У ердагилар диндор одамлар экан дединг. Келди кетди мумкин эмас, дединг. Гапингга ишониб бормадим, суриштирмадим. Яхши, иймонли одамлар бўлса, боламга зарари тегмайди, дедим. Хўжайини мусулмон бўлса, ишчиларига ҳам болаларига қарагандай, кўз қулоқ бўлади, деб ўйладим.
- Бу замонда ҳар бир мусулмонга ишонадиган бўлсангиз, янаям кўп адашасиз.
- Мен намозхонлар, исломий шартлар асосида ишлайдиган ер бўлса, қизимни ишонаман. Агар омонатга хиёнат қилса, у дунёда барибир жавобини беради. Лекин у ердагиларнинг мени алдашиниям кераги қолмади. Сенинг ёлғонинг барчасидан ошиб тушди.
- Хато қилиб қўйибмиз, кечирақолинг энди.
- Кечириш? Бунақанги буюк хиёнатни кечириш осон эканми? Аллоҳга дуо қил. Аллоҳ азза ва жалла ўзи қалбимни сенга нисбатан тўғрилаб қўйсин. Бўлмаса бу кетишда сенга бўлган муносабатим ўзгармайди. Эсингда бўлсин, йўлдан озган қизларнинг айбдор ўртоқлари уларнинг эзгу ниятли оналаридир. Қизларининг ҳолатини оталаридан беркитишади, ўзлари ҳам бунга бирор ечим топа олишмайди.
- Худди ўзингиз ечим топгандай...
- Топишга ҳаракат қиляпман. Қўлимдан келган ҳамма нарсани қиляпман. Боламни қутқариш учун ҳамма йўлларни синаб кўряпман, Яна нима қилай? Роббимдан сабр сўраб йўлимда давом этяпман. Сен Бетуш хола деган аёлникига бор... Ким ўзи? Қаерлик? Нима иш қилган? Бироз ўтириб суҳбатлаш, тағин шубҳаланиб қолмасин.
. Мақсади қизининг иш жойига телефон қилиш бўлгани учун аёлини кўчага атайин чиқариб юборган эди. Гул хоним чиқиб кетиши билан телефон рақамларини терди.
- Ало, эшитаман?
Ёқуб имом ҳаяжондан зўрға гапирарди:
- Ассалому алайкум, Демирхон бей билан гаплашсам бўладими?
Кўп ўтмай Демирхон бей гўшакни олди:
- Эшитаман, мен Демирхонман.
- Яхшимисиз Демирхон бей? Мен қизим ҳақида сиз билан гаплашиб олмоқчи эдим.
- Бемалол, лекин қизингиз ким бўлади?
- Фотима... сизда ишлайди.
- Кечирасиз, бизда Фотима исмли ходим ишламайди. Янглишибсиз шекилли.
- Йўқ, янглишганим йўқ. Эрталаб ўз кўзим билан қизимнинг сизнинг иш жойингизга кириб кетаётганини кўрдим.
- Тавба. Бу ерда Фотима исмли ходимим бўлади-ю, мен танимас эканманми?
Сўнгра гўшакни бироз ўзидан узоқлаштириб, котибадан ишчилар рўйхатини сўради.
- Захро, ишчилар рўйхатини бериб юбор.
Кўп ўтмай, дафтар вароқланаётганининг товуши эшитила бошлади. Кейин котибасига мурожаат қилиб, “Бизда Фотима исмли ишчи борми?” – деб сўраб, кейин “Ҳа, топдим. Бор экан” – деди.
- Ало.
- Эшитаман, гапираверинг.
- Ҳа, бизда Фотима исмли қиз бор экан. Фақат исмини Чечак дея ўзгартириб олибди.
- Сизларда нима иш қиляпти у?
- Манекенимиз бўлади. Қизингизнинг нима иш қилишидан хабарингиз йўқми ҳали?
- Нимаа?.. Қанақа манекен?
- Биз улгуржи савдо билан шуғулланадиган фирмамиз. Қизингиз бизда сотиладиган нарсаларни реклама қилади.
- Нима? Манекенликни қаердан ўрганибди?
- Курсларга қатнаб ўрганган-да. Биз ҳамманиям ишга олавермаймиз. Ҳужжат асосида ишга олганмиз.
Ёқуб имом титраётган эди:
- Ишонинг, бу гаплардан хабарим йўқ эди, фақат илтимос, қўнғироқ қилганимни қизим билмасин.
- Жаҳлингиз чиқдими? Йўқ, сиз қизингиз билан фахрланишингиз керак. Шундай гўзал қоматли қизингиз бор экан.
Ёқуб имом қизининг қомати ҳақидаги гаплардан жуда ноқулай аҳволга тушди. Шундоғам қулоқлари шанғиллар, гўё бутун дунё унинг бошига тушиб кетаётгандай эди. Гапирадиган ҳолатда эмаслигидан:
- Сизни ҳам безовта қилдим. Вақтингизни ажратганингиз учун раҳмат, - дея гўшакни жойига қўйган эди-ю, эшитган гапларидан ўзига келолмас, қотиб қолган эди. Турган жойида ҳаракатсиз карахт бўлиб қолди. Ҳатто йиғлай ҳам олмаётган, бу сафар жони, қони, руҳи, қалби ва бутун аъзолари ёнаётган эди.
Ўзига келганида аёлининг тепасида турганини пайқади. Ҳеч нарса бўлмагандай, ўзини ташқарига урмоқчи бўлган эди, аёли гапириб қолди:
- Бетуш хола ҳақида суриштирдим. Илгарилари аёлларни сотиш билан шуғулланган номуссиз аёл экан. Уялмай энди тавба қилганман, дейди. Аммо ҳечам тавба қилганга ўхшамайди. Ким билади, қизимизга нималарни уқтирган экан? Вақтлироқ у аёл ҳақида суриштирсак бўлар экан.
Ёқуб имом ҳеч нарса демади.
Кеч бўлиб, Фотима билан Усома уйга вақтли келишди. Усома-ку уйга ҳар доим вақтли келар эди. Бутун борлиғи билан дарсига шўнғиб кетган Усома бирданига ёдига тушиб қолган воқеасини гапира кетди.
- Опааа, бугун нима бўлганини биласизми? Газетада бир расм кўрдим. Унда сурати босилган бир қиз худди худди сизга ўхшайди. Шунақанги ёмон бўлиб кетдим-ки, дарров газетани сотиб олдим. Қарасам, Чечак исмли манекен экан. Сал қолса хушимдан кетар эдим.
Фотима эса доимгидай сукут сақлар эди.
Ёқуб имом гапга қўшилди:
- Нима кийиб олган экан ўша манекен?
- Мини юбка кийиб олган эди. Шунақанги опамга ўхшаб кетар эканки...
- Опанг унақа иш қилмайди-ку. Қандай қилиб ундан шубҳаланишинг мумкин, ўғлим?
Шу пайт Ёқуб имомнинг ақлига яна қизига дарс бериб қўйиш келди:
- Опанг ақлли қиз. Аллоҳ берган вужудини ҳаммага кўз-кўз қилмайди. Шайтон йўлдан уриб, шундай қилган тақдирда ҳам, дарров тавба қилган бўлар эди. Ҳа, илгари сочининг бир толасини ҳам кўрсатмаган фарзандларимизни, энди мода деб ечинтиришди. Чўмилиш кийимлари деб қизларимизни эркакларнинг кўз ўнгига яланғоч қилиб чиқаришди. Чўмилиш кийими дейилса, худди яланғочлик ҳисобланмайди. Ё Раббим. Ҳалқимизнинг кўзи бу ҳаромларга шунчалик ўрганиб қолдики, энди бу оддий ҳолга айланди.
Усома саволини ичида тутиб тура олмади:
- Қизингиз бўлганида уни ўлдирар эдингиз, тўғрими?
Ёқуб имом қизини ўйлаб сўнгра жавоб берди:
- Йўқ, ўлдирмас эдим. Қизимнинг Аллоҳ ҳузурига ўша ҳолатда чиқишини истамаганим учун, уни тўғри йўлга қайтариш мақсадида қўлимдан келганини қилар эдим.
Эртасига Ёқуб имом яна дўсти Аҳмад билан дартлашар эди.
- Қизимни умуман бой беряпман, дўстим. Бир қора қўл кўринмай уни мендан олиб кетди. Мен эса она жайрон каби узоқдан овчиларга қараб қолдим. Кеча кундуз ухлолмайман. Нима қилишимни билмайман. Мен таклиф қилаётган ҳаётнинг жозибаси у дунёда, улар таклиф қилаётганники эса бу дунёда. Булар ёшларни йўлдан оздиряпти. Бу динсиз оқим бизни пичоқсиз сўйяпти. Оилалар ич-ичидан емириляпти, лекин одамлар буни тушуниб етаётганлари йўқ.
- Ҳалиям қизингнинг ақлини киритиб қўймадингми?
Масжид ташқарисидаги стулда ўтирар экан, узоқларга тикилиб қолди:
- Қизимнинг ич дунёсини забт этолмаганимдан кейин нима фойдаси бор? Хато қилдим, дўстим, хато қилдим. Мен қизимга гул тутдим, аммо қоп-қора идишда. Улар эса заҳарни чиройли идишда тутишди. Болаларимиз ўша гўзал ва ширин кўринган нарсанинг туб тубидан захар сизиб чиқишини билмайдилар ҳам.
Аҳмад имомнинг бу гапларидан аччиқланган эди.
- Сендан жуда жаҳлим чиқяпти. Ўзингни бунчалик айбдор қилма. Нечоғлик намунали ота эканлигингни ўз кўзим билан кўрдим. Динсизлик қизингнинг ич-ичидан, руҳидан чиқяпти. Ўзингни қийнашни бас қил энди.
- Ҳаммаси сен билгандай эмас, дўстим.
- Хўш, айт-чи? Сенинг хатоинг, гуноҳинг нимада эди?
- Ҳамма айбимни яхши билмайман. Билганларим эса Аллоҳ изн берган нарсаларга мен изн бермадим. Ҳеч эсимдан чиқмайди. Ўшанда Фотима 9-10 ёшларда эди. Лунапаркдан ўтаётган эдик. “Мен ҳам минай” – деб қизим роса ёлворди. Рухсат бермадим. Тинмай анча йиғлади. Боламнинг кўз, бурунлари йиғлайвериб ишиб кетди, аммо мен барибир рухсат бермадим. Нега рухсат бермадим, дўстим нимага?
- Нега экан?
- Қиш эди, бир куни қор тўпи ясаб, ҳеч ким кўрмасин деб, чўнтагимга солиб қўйдим. Уни чўнтагимга солишга мажбур қилган нима бўлса, ўшанда қизимни арғимчоқда учишига рухсат бердирмаган ҳам ўша. Бундан бошқа хатоларим ҳам бўлди, лекин уларнинг нима эканликларини билмадим. Айтдим-ку, исломни қайтадан ўрганмоқчиман деб. Кеча Фотимага ҳам айтдим: “Менинг хатоларимни деб исломдан воз кечма. Кейин динсиз ёки Аллоҳ қабул қилмайдиган динга кирасану абадий азобда қоласан. Аллоҳ қолган динларни қабул қилмайди. Бошқа динларнинг пайти ўтди. Аслида Қуръонга ишонган одам, ўтган ҳамма динларни қабул қилган ҳисобланади”. У эса фақат тинглади. Ҳар доимгидек. “Мен динсиз бўлишни, динсиз ўлишни хоҳламайман-ку” – деди. Бечора болам, динсизлардай яшаб, мусулмон бўлиб ўлишни истайди.
- Ана кўрдингми? Ахир сен буларнинг барчасини тушунтиргансан-ку. Тушунтиргансан, лекин у тушунгиси келмаяпти.
- Бир марта биласанми, унинг жонига ҳам тегиб кетган эдим. Нима десам ҳам эшитгиси келмай: “Биламан, дада. Буни минг марта айтгансиз” – дерди. Ишонаман, орадан ўн йил ўтса ҳам, қизим менинг гапларимга қулоқ солади.
Фотима уйга яна вақт алламаҳал бўлганда кириб келди. Келган захоти хонасига кириб олган, ҳеч ким билан гаплашмай ётган эди. Отаси эса унинг ҳар бир ҳаракатини кузатар эди. Фотима кечаси уйғониб, кўнгли айниб роса қайд қилди. Қизига нима бўлди экан? Эрталаб қизининг уйғонмаганини кўрган имом қизининг хонасини тақиллатиб кириб, уни ҳушидан кетган ҳолда кўрди, баъзан эса инграб қўярди. Кўтариб шифокорга олиб бориш фикрига келди-ю, аммо тўсатдан қизининг кундалик дафтарини ўқиб кўриш нияти туғилди. Бу сафар иш анча ваҳимали тус олган эди. Берухсат дафтарни ўқиш ҳақида ўйлаб ўтирмади. Чунки қизи зарур пайтларда баъзи қоидаларни четлаб ўтиш жоиз эканлигини билар эди. Дафтарни қидириб топди. Дарров охирги саҳифани очди. Ёқуб имом ўқиган сарлавҳа уни даҳшатга тушириб қўйган эди.
Бугун “оқ” билан танишдим.
Ёқуб имом ўқишда давом этди.
Бугун Нуртеннинг берган оқ дорисидан тортиб кўрдим. Кўнглим айтиб кетди. Ўрганиб қолармишман. Ўртоқларим менинг бу ҳолимга кулишар эди-ю, аммо мен ўз аҳволимга йиғлар эдим.
Дарров ён-атрофни тита бошлади... Сумка, шкафларни қараб чиққач, паласнинг тагини очиб қаради. Ҳа, у ерда бир пакетчада наркотик модда бор эди. Шунда у зарб билан юзига урди. Туш эмас экан.
Буниси ҳаммасидан ошиб тушган эди. Хонанинг ичида худди телбалардай айлана бошлади. Ўкириб ўкириб йиғлагиси келарди. Хонасига кирди. У ерда аёли бор эди. Қаерда йиғласа экан? Қаерга борса ҳам, уни аёли эшитиб қолиши мумкин эди. Дарров масжид томон югурди. У ерда икки мўйсафид нафл намози ўқишаётган эдилар. Бир муддат уларга қараб қолди... Кейин... кейин эса масжид минораси зиналарига тирманиб чиқа бошлади. Айланиб юқори кўтарилган зиналарнинг адоғи йўқдай эди. Баъзида минора тешикларидан ташқарига қараб, қаерига келганини билишга интилар эди. Ниҳоят ярмига келди.
Бир зинага ўтириб ўкириб ўкириб, бақириб йиғлай бошлади.
- Аллоҳим!.. Аллоҳим бошқа чидай олмайман. Менга сабр бер Аллоҳим...Боламни бой бериб қўйдим. Уни менга қайтариб бер, Роббим.
Бир неча дақиқа ўша ҳолда ўтиргач, юз-кўзини артиб уйга қайтди. Қизи билан гаплашиб олиши керак эди. Уни дарров иш жойидан бўшатиб олиши, нимадир қилиши керак.
Уйга келганида аёли уни кўриб, йиғлаганини дарров пайқади ва нима бўлганини сўрай бошлади.
- Нима бўлди, тинчликми?
Ёқуб имом ҳалиям аёли билан гаплашмаётган эди. Саволга жавоб бермай хонасига кириб кетди. Эски стол қаршисига ўтириб, қизини кута бошлади. Орадан соатлар ўтса ҳам, қизидан хабар йўқ эди. Гул хоним бир нарсалар олиш баҳонасида хонага кириб чиқаверди. Нима қилса ҳам эри унга аҳамият бермас, бу ҳолат эса уни пичоқсиз сўярди.
Кейинги сафар кирганида қўлларини белига тираб:
- Нима сиз доим шу аҳволда юрмоқчимисиз? – деб сўради.
Саволига жавоб бўлмади.
- Айтинг, ҳаётимиз шундай давом этаверадими? Бандамиз-ку, хатоимиз бўлади-да. Бошқаларни жуда яхши тушунасизу, нега менга келганда бундай қиляпсиз? Шундоғам қизим истималаб мени ёндиряпти. Бу тарафдан эса сиз.
Ёқуб имом аёлининг охирги гапига ҳайрон қолди. “Бўлган воқеалардан унинг ҳам хабари бормикина?” Ундан гап олиш ниятида:
- Тинчликми? Қизимизга нима бўлдики, сени ёндиради? – дея сўради.
- Ана қаранг. Болам касал бўлиб қолибди. Ҳечам бундай қилмас эди. Ишга ҳам бора олмади бугун. Сиз бўлса мен билан гаплашмаймиз . Бу уйда агар Усома ҳам бўлмаганда портлаб кетар эдим. Сиздан кечирим сўрайман. Мен ёмонлик қилиш мақсадида қилмаган эдим ўшанда. Ўшанда ҳақиқатни айтганим билан нима бўлар эди? Қизингиз аллақачон қарорини қабул қилиб бўлган эди. Сизни хафа қилмаслик учун айтмаган эдим. Бўлди энди. Мен билан гаплаша қолинг.
Ёқуб имом неча кунлардан бери илк маротаба аёлига нигоҳ ташлади:
- Ниятингдан шубҳам йўқ-ку, лекин қилган хатоинг бизга жуда қимматга тушади. Менга ёлғон гапирмаганингда эди, ўзим унга яхши бир жойдан иш топиб берар эдим. Тўғри, ёмонликни истаган ҳар қаерда ҳам ўз билганини қилади-ю, лекин шундай бўлса ҳам уни ҳар куни ишдан ўзим олиб келар эдим.
Рўпарасида эски стулга ўтирган Гул хоним чуқур хўрсиниб:
- Ниятимни билдингиз, энди мен билан гаплашақолинг, деди.
- Мен-ку гаплашавераман, лекин сен билан қалбим, руҳим гаплашмаяпти. Кўнглим жуда оғриди. Ҳозирча менга тегинма, вақт ўтсин. Балки ўзимга келиб қоларман. Аллоҳдан сўраб, дуо қил. Қалблар унинг қўлидадир. У хоҳласа тузалади, хоҳламаса ҳеч нарса қилолмаймиз.
Шу пайт улар Фотиманинг эшикка суяниб турганини кўриб қолишди. Қўлини эшикка тираб сўради:
- Яна мени деб уришяпсизларми? Бу уйдаги жанжаллар хиқилдоғимга келиб кетди.
Ёқуб имом таажжубланиб:
- Қизим, қачон уришдик? – деб сўради.
Гул хоним ҳам:
- Бу гапни қаердан олдинг, қизим. Шунчаки, сал тортишиб қолдик холос. У ҳам сен сабабли.
Ёқуб имом дарров гапга аралашди:
- Бу нима деганинг, қизимиз нима қилибди-ки, уни деб гап талашсак?
Унинг нигоҳидан “эҳтиёт бўлиб гапир” деган маъно уқилар эди.
- Болам, кел вақтинг борлигида уй масаласини ҳал қилайлик. Бугун уй қидирайлик. Уни сен хоҳлагандай жиҳозлаймиз.
- Мени ишдан бўшатиб олмоқчимисиз?
Ёқуб имом сал ўйланиб қолди. “Ҳа” –деса, бу сафар қизи бутунлай қўлдан кетиши мумкин, уни секин-аста инсофга келтириши керак эди.
- Ўзинг биласан, қизим. Аввал бироз муддат уйда ўтирасан, зериксанг, бирор иш топамиз.
- Ўйлаб кўришим керак, ундан кейин иш жойимга ҳам бир ой олдин хабар беришим лозим.
Гул хоним бу сафар жуда қаттиқ ғазабланди:
- Сен қанақа оҳангда гаплашяпсан? Қаршингдаги кимлигини унутиб қўйдинг шекилли. Кундан кун ҳаддингдан ошяпсан, отангни жинни қиласан-ку.
- Мен унга жинни бўл дебманми?
- Сенга ўхшаганларнинг ўзи одамни жинни қилгани етади. Ҳа, сенинг айбинг йўқ. Айб сени эркалатган отангда.
Ёқуб имом бу гаплардан безовта бўла бошлади:
- Қизимнинг кўнглини оғритма, болам ҳаддидан ошмайди. Ошса ҳам дарров ўзини қўлга олади. Уни қааанча Қуръон курсларига юборганман. Ўқиди, ўрганди...
- Ҳа, Аллоҳнинг динига кўра эмас, фалон домланинг истагига кўра ўқитиладиган курсга. Домланинг яхши кўрган талабаси яхши, ёқтирмагани эса нуқул ёмон бўлиб чиқадиган курслар. Домлага ялиниб ялтоғланиб бизни ёмон кўрмасин дея унга қул бўлар эдик. Аллоҳдан бошқа ҳаммага қул бўлдик. Домладан тортиб уни болаларигача ҳамма ҳаммадан қўрқар эдик. Мажбуран қилдирилган ибодатлар... Битта хато қилсак, минг киши эшитиб, ҳисоб сўрайди. Худди биз ҳеч хато қилмайдиган қилиб яратилгандай. Ўша ўқишда жонимдан тўйиб кетардим, тўйиб. Биров айб қилса ҳам жазо олиш навбати менга келган бўлса калтакни мен ер эдим. Бировларнинг истагига кўра яшар эдик.
Фотима энди йиғлай бошлади:
- Ўша курсларда Аллоҳ ва унинг расули йўқдай. Қайси мавзуда кимдан қандай ҳукм келишини кутиб, қўрқиб ўтирар эдик. Энди эса сиз курсларда ўқитганман, деб мақтаняпсиз. У ерда билим олишга бўлган меҳримни ўлдиришди. Ўзимни ҳам...
Ёқуб имом ғамгин ҳолда сўради:
- Майли, илк борган жойинг шунақа эди. Кейингисидан нега кетдинг? У ер яхши эди шекилли?
- Қайси бирини айтяпсиз, эслолмадим?
- Захро билан борганларингчи...
- Ўшанда мен кетмаганман. Ўзлари ҳайдашган ...
- Нега ҳайдашади? Яхши талабани нега ҳайдашар экан?
- Кўп савол берармишман. Мени кимдир айғоқчи қилиб юборган эмиш.
- Ундан кейинги борган жойларинг-чи? Жуда намунали ўқишларни топиб берган эдим. Уларга ҳам бормадинг.
- Албатта бормайман-да. Ўзлигимни йўқотиб бўлган эдим. Бир одам айтганидай “фикрлаяпманки, демак борман”. Фикрлаяпманки, савол сўрайман. Савол сўрагандан қўрқишлари керак эмас эди.
- Энди-чи, ўзингга келиб қолдингми?
Фотима бир муддат нима деб жавоб беришини билмай қолди. Гул хоним қизининг бу қилиқларига ортиқ индамай тура олмади:
- Диндан чиқмоқчи бўлган Фиръавн, “Ҳақдан келган китобни ёқтирмадим”, деб баҳона қилган экан. Ёмон курсларга дуч келган бўлсанг, исломга жаҳл қилиш керакмиди? Ўзи, калтак егинг келиб қолган. Биз ҳам қийналиб ўқиганмиз. Солдатлар келиб қолади, деб қўрққанимиз етмагандай, синф раҳбаримиз ва қишлоқ катталари сотиб қўймасин дея, муздай уйларда ўқир эдик. Лекин бошимизда отамиз бор эди. Шунга жасорат қилолмас эдик. Сенинг бошингда номи ота деган зот бор, лекин оталикдан асар йўқ. Албатта шундай қиласан-да.
- Ойии...
- Ойи пойинг йўқ. Мен отангмасман. Қўлимга тушсанг, Аллоҳдан бошқа ҳеч ким қутқара олмайди.
Фотима ҳам яхшигина қайсарлашди:
- Йўғ-е. Аслида эски Фотимадан асар йўқ.
Ёқуб имом титраган оҳангда сўради:
- Нега ундай дейсан? Илгариги Фотимам қани, қизим?
Фотима жавоб бермас, бир нуқтага тикилиб қолган эди.
Гул хоним қизининг таъзирини бериб қўйиш учун ўрнидан турган ҳам эдики, Ёқуб имом уни куч билан тўхтатиб қолди:
- Асло, асло қизимни ура кўрма. Қўй, ичидаги дардини айтсин. Бизга айтмаса, кимга айтади?
- Бу қиз ичидаги дардини айтаётгани йўқ, ақлингизни йиғиб олинг. У бизга исён қиляпти. Курслар ёмон бўлганидан бормаганмиш. Унда муштипар онанинг курсидан нега кетди? У ерда ҳаммаси рисоладагидай эмасмиди? Дарслар доим ўз вақтида бўлар, баҳс-мунозаралар ўтказиларди. Талабалар хоҳлаганини сўрашар, ҳафтада бир марта дунёвий журнал, китоблар ўқишга рухсат беришар, Ислом ҳеч қандай уйдирмаларсиз ўргатилар эди-ку. Ўқитувчилари ҳам жуда ақлли, зуко эди. У ерда ҳатто мен ҳам ўқишни истар эдим. Қизингиз бўлса, у ердан ҳам кетди.
- Тўғри у курслар менга ёқарди, лекин дарсларни яхши бера олишмади.
- Кетмасдан сабр қилсанг нима бўлар эди? Ҳа бошида шунақа бўлиб туради-да. Сал сабр қилиш керак эди. Сен бўлсанг, ўқишдан келиб деворларга манекенларнинг суратини илиб, уларга махлиё бўлиб ўтирар эдинг. Хаёлинг артису, манекенларда эди.
Ёқуб имом бу гаплардан умуман хабари бўлмаган эди
- Нимаа? Деворларга манекенларни расмини ёпиштирарди? Нега мен билмаганман?
Гул хоним эри томонга жаҳл билан ўгирилиб деди:
- Сиз қизингиздан хабар олиб турармидингиз? Назарингизда қизингиз фаришта эди. Хўп майли. Бу мавзуни бас қилайлик-да, сизлар бориб уй қидиринглар. Қара, даданг сени деб, ижарага уй қидиряпти. Ҳалиям унинг қадрини билмайсан. Виждонинг борми, ўзи?
Ёқуб имом аёлига ғамгин назар ила боқди. “Бечора, қизининг қилиб юрган ишларидан хабар топса, юраги тўхтаб қолса керак”, - деб ўйлади. Ўзининг бу ишларга қандай тоқат қилиб юрганига ҳайрон қолар ва ўзига сабр сўрар эди.
- Аслида, ўзини айблай олмаганлар бировлардан айб қидиради. Шунча пайт курсларга қатнади, сиз шунча йил тарбия бердингиз. Фотима ошхона тарафга йўл олар экан, - Лекин бир тийинлик фойдаси бўлгани йўқ, - деб гапида давом этди Гул хоним.
Ёқуб имом қизига эшитиларли қилиб:
- Янглишяпсан, хотин. Заррача иймони бўлганларга олган билимлари бир кун келиб албатта асқотади. Билим олтинга тенгдир. Вақт ўтса ҳам қиймати тушмайди, - дерди-ю, лекин ич-ичидан йиғлар эди. Сўнгра қизига:
- Бўлақол қизим, юр уй қарашга борайлик, - деди.
- Бугун бора олмайман. Олдин ишдан рухсат олай, бошқа куни борамиз. Бугун кеч бўлса ҳам боришим керак, деди.
Фотима тайёргарлигини кўриб уйдан чиқиб кетаётганида Ёқуб имом унинг ортидан руҳи ёнган ҳолда қараб қолди.
Кейинроқ Ёқуб имом азон ўқиди ва жамоат бўлиб намоз ўқишди. Намоздан сўнг имом жамоасига юзланиб:
- Биродарларим, агар рухсат берсангиз, бугун сизлар билан бироз суҳбат қурсак.
Жамоа аъзолари бу таклифни эшитиб, севиниб кетишди.
Ёқуб имом ичидаги алангаланган олов унинг ташидан ҳам сезилар эди. Одамлар орасида дўсти Аҳмад ҳам бор эди. Баъзан кўзлари тўқнаш келганда, кўзларини олиб қочар эди. Бисмилло деб сўз бошлади:
- Муҳтарам биродарлар, бугун сизлар билан бола тарбияси ҳақида гаплашмоқчиман. Бу мавзу кундан кун долзарб масалага айланмоқда. Сал кеч қолдик, лекин ҳеч бўлмагандан кўра... Менинг ҳам ақлим энди кирди. Мен фарзандларимизни тарбиялаётганимизда исломий қонун-қоидаларга асосланмаганимизга ишониб бормоқдаман. Турли янглиш чекловлар билан болаларимизнинг дунёларини остин-устун қилдик. Тўп ўйнама, Ҳазрати Ҳусайннинг боши дедик, қўғирчоқ ўйнама, кейин унга жон ато қилишинг керак бўлади, деб хар ҳил уйдурма гапларни гапирдик.
Болаларимизга исломни севдириб эмас, қўрқитиб ўргатдик. Динсизликка нисбатан болаларимизда нафрат уйғотмадик. Улар эса нафратларини ота-оналарига ёки бир-бирларига нисбатан ишлатишди. Кеча бир ёзувчи дўстим янги нашрга тайёрлаган китобини кўз югуртириб чиқишим учун берди. Бечора, у мени ҳамма нарсани билади, деб ўйлайди. Бу китобнинг нашр этилганини эшитишингиз билан уни олиб ўқинглар. Ёзувчининг фикрларига диққат қилинг, бир бўлимини ўқиб бераман.
“Севишнинг ҳам нафратланишнинг ҳам ўз қоидалари бор. Душманларимиз ҳам бу қоидаларни жуда яхши билади ва ўз ўрнида фойдаланишади.
Ёшларимизга кино, театр ва шунга ўхшаш йўллар билан таъсир кўрсатишяпти. Баъзида биргина карикатура ҳам уларнинг дунёқарашини ўзгартиришга етиб ортяпти.
Сабаб?
Сабаби ғоятда аниқ. Биз болаларимизга душманларимиз ва уларнинг ҳийлаларини умуман ўргатмадик. Уларга таҳорат, намоз, Қуръонни ўргатиш етмайди. Бироқ биз етади, деб ўйладик.”
Ёқуб имом кўз ёшларини тута олмади:
“Қайси ота ўз фарзанди билан сайр қилгани чиқади? Қайси ота-она жигарбандини суйиб, эркалаб намоз ўқишни ўргатяпти? Қайси ота-она фарзандлари билан дўст тутинган? Бу хислатлар жуда камчилигимизда мавжуд. Қоп-қора тахтада оқ нуқталар тахтани оқартира олмайди-ку”.
Кўзёшлар имомнинг яноқлари-ю, бурнидан оқар эди... Бошини кўтариб жамоага назар ташлади.
- Биродарлар, мен бу ёзилганларни бажара олмадим. Чиройли муомала етади, деб ўйлар эдим, етмас экан. Келинг ҳаммамиз бир бўлиб бу хатоларимизни тўғрилайлик. Ичингизда бирортангиз шу сифатларга эга бўлсангиз, айтинг, дуоингизни олайлик, қўлингизни ўпайлик.
Ҳеч кимдан садо чиқмади. Кутилмаганда у Диний қўмита тарафидан юборилган тафтишчига кўзи тушди. Тушунарли... Дарҳол курсидан тушиб, тафтишчининг олдига келди.
- Хуш келибсиз. Ҳойнаҳой мени қидириб келган бўлсангиз керак.
- Ҳа, сизни сўраб келдим.
- Марҳамат, эшитаман.
- Устингиздан шикоят тушган. Масжид ҳовлисини бозорга айлантириб юборибсиз. Шу тўғрими?
- Бир аравачада озгина мева сабзавот сотяпман, лекин бу хизмат вазифамга салбий таъсирини кўрсатгани йўқ.
- Бу ишни Давлатимиз ман қилган. Протокол тузишга мажбурман.
Буниси энди ортиқча, Ёқуб имомнинг дармони қолмаган эди.
- Неча йилдирки сургунликда азоб чекдим. Бола чақам ҳам мен билан бирга қийналишди. Агар яна сургунлик ҳақида фармон келса, кўтара олмайман. Шундоқ ҳам дардим тоғлардан ошиб кетган.
- Ким шикоят қилибди? – гапга аралашди Аҳмад.
- Жамоатдагилардан...
Ёқуб имом жамоатга бир назар ташлаб олгач деди:
- Йўқ, жамоадагилар бундай қилишлари мумкин эмас, ахир мен уларга умримни сарфлаганман. Илтимос протокол (баённома) ёзманг, ёлвораман.
- Давлатнинг ҳам ўзига яраша қонуни бор.
- Унда давлат маошимизни кўтариб қўйсин. Етмаяпти ахир. Олган пулимиз еб-ичишдан ортмайди. Илгари бир шаҳарда яшасак ҳам, ота-онамни кўргани бора олмас эдим. Энди эса кун ора хабар олиб келаман. Сал кўкрагимга шамол тегди десам, бу хайфсан иши. Ёлвораман, шундоғам дардим кўп.
Тафтишчи ўйланиб турар экан, жамоат ўрнидан турди:
- Йўқ, биз имомимиздан жуда мамнунмиз. Орамиздан ундай одам чиқиши мумкин эмас. Кимлигини айтинг ёки жамоамизни ёмон отлиқ қилманг. Акс ҳолда, устозимиз биздан шубҳаланиб қоладилар.
- Айта олмайман.
Сўнгра тафтишчи имомни ташқарига имлади.
- Бирор ҳолироқ жойда гаплашайлик.
- Марҳамат, уйга чиқайлик.
Ёқуб имом яна зиналардан зўрға кўтарилар эди. Уйга киришгач, тафтишчи ўзига кўрсатилган курсига ўтирди, имомга бошдан оёқ разм солгач деди:
- Майли, протокол тузмайман. Бориб ҳеч қандай шубҳали нарсага кўзим тушмаганини айтаман. Бироқ сиз ҳам у ишингизни йиғиштиринг, келишдикми?
Ёқуб имом қизига берган ваъдасини ўйлади. Буёғига нима қилади? Қизини қандай қилиб тўғри йўлга бошлайди? Лекин мажбуран сўз берди.
Тафтишчи кетгач дарров уйдан чиқди. Телбаларча қадам ташлар, ҳеч нимани ўйламас эди. Бироз вақт ўтгач, Усома ёдига тушди. Дарров бориб уни топгиси келди. Қизини ўйлаб яна ўғли хаёлидан кўтарилибди. Усома ўртоқлари билан ўйнар эди. Аввал бир чеккада ўтириб уларни томоша қилди. Усома отасини кўрган заҳоти югуриб келди.
- Тинчликми дадажон, бирор нима бўлдими?
Ёқуб имом мажолсиз жавоб берди:
- Нима бўларди, ўғлим. Шунчаки олдингга келдим.
Усома ҳайрон бўлганди.
- Яхши-ку лекин нега келдингиз?
- Ота-ўғил бир айланиб келайлик, дедим-да. Юр, Лунапаркка борамиз.
Тавба дадасига нима бўлди экан?
- Хўп дада, юринг.
Ўғли билан бир неча соат сайр қилди. Чиройли суҳбатлар қуришди, Усома қайси арғимчоққа ўтиргиси келса, ўшанга миндирди.
No comments:
Post a Comment